Diagnozę słyszy codziennie 10 Polek. Rak szyjki macicy nie musi się rozwinąć, bo są bezpłatne badania profilaktyczne i szczepienia

Rak szyjki macicy rozwija się bez objawów i początkowo nie wywołuje żadnych dolegliwości. Niewykryty i nieleczony może prowadzić nawet do śmierci. Pojawienie się wyraźnych objawów wskazuje zazwyczaj na zaawansowane stadium, trudne lub niemożliwe do wyleczenia. Tymczasem chorobie można zapobiegać, m.in. badając się.

Rak szyjki macicy należy do najczęstszych kobiecych nowotworów i może rozwinąć się w każdym wieku. Jak podaje Narodowy Fundusz Zdrowia, w 2022 r. diagnozę taką usłyszało prawie 3 tys. Polek. Szacunki za ubiegły rok mówią już o liczbie 3,3 tys. kobiet, natomiast według informacji Głównego Urzędu Statystycznego nowotwór ten rozpoznaje się każdego dnia u 10 pań.

Z okazji Europejskiego Tydzień Profilaktyki Raka Szyjki Macicy (22-28 stycznia) warto przypomnieć, że profilaktykaraka szyjki macicy jest bezpłatna. Warto jest chodzić na regularne badania cytologiczne i ginekologiczne, by uchronić się przed nowotworem.

Sprawdź: Nie tylko bóle brzucha. Takie są pierwsze objawy raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy to nowotwór, który rozwija się w komórkach szyjki macicy, a do głównych przyczyn należą nieleczone nadżerki szyjki macicy i zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Szczególnie niebezpieczne są zwłaszcza niektóre jego szczepy.

Kontakt z wirusem HPV ma większość aktywnych seksualnie osób. Większość zakażeń różnymi typami HPV organizm zwalcza dzięki odpowiedzi immunologicznej, ale przetrwałe zakażenie wirusem HPV, dotyczące zakażeń utrzymujących się powyżej 24 miesięcy, może w kolejnych latach prowadzić do powstania nowotworu.

W początkowej fazie rozwoju raka szyjki macicy mogą wystąpić niewielkie zmiany w komórkach szyjki. Wraz z rozwojem choroby, który trwa 3-10 lat, kobiety zauważają zwykle jeden lub kilka z takich objawów. Są to:

• krwawienie z pochwy po stosunku,
• krwawienie międzymiesiączkowe,
• obfite upławy,
• ból podczas stosunku,
• bóle w podbrzuszu i okolicy lędźwiowej,
• krwawienia pomenopauzalne (po okresie przekwitania).

– To właśnie brak objawów przez długi czas jest główną przyczyną zbyt późnego wykrycia raka szyjki macicy, a tym samym złego rokowania. Podkreślam, że rak szyjki macicy wykryty we wczesnym stadium jest uleczalny z bardzo wysoką skutecznością, dlatego badanie powinno być wykonywane regularnie. Tylko badanie cytologiczne jest w stanie wykryć zmiany na wczesnym etapie. Trwa zaledwie kilka minut, a może uratować nam życie – zaznaczyła cytowana przez NFZ prof. Grażyna Iwanowicz-Palus, która jest położną, specjalistką w dziedzinie pielęgniarstwa położniczego i pielęgniarstwa rodzinnego oraz zdrowia publicznego.

Badanie cytologiczne (cytologię) standardowo wykonuje się co 3 lata. W ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy NFZ bezpłatną cytologię mogą robić z taką częstotliwością kobiety w wieku 25-64 lata.

Natomiast cytologia co rok przysługuje za darmo paniom, które są obciążone czynnikami ryzyka rozwoju tego nowotworu. Należą do nich zakażenie wirusem HIV i przyjmowanie leków immunosupresyjnych. Kobiety, które były leczone z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy, po zakończeniu kontroli onkologicznej ponownie zostają objęte programem NFZ.

Zobacz: Cytologię i mammografię może teraz zrobić za darmo więcej kobiet

Program badań cytologicznych realizuje każda poradnia położniczo-ginekologiczna, która ma podpisaną umowę z NFZ oraz wybrane poradnie POZ, które podpisały umowę na świadczenia położnej POZ w programie profilaktyki raka szyjki macicy.

Cytologia wykrywa neoplazje, czyli zmiany przednowotworowe w nabłonku szyjki macicy. Jak podaje GUS, aż 13 procent Polek nigdy nie wykonywało tego badania. Natomiast według danych NFZ spośród kobiet, które nie wykonywały cytologii, jedynie 75 proc. przeżywało 1 rok od diagnozy, a niespełna 50 procent żyło 5 lat.

Badanie cytologiczne jest bezbolesną i szybką metodą diagnostyczną. Polega na pobraniu materiału z szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki. Tak pobrany wymaz umieszcza się na szkiełku, a następnie odsyła do laboratorium, gdzie jest badany.

W ramach NFZ można wykonać za darmo jedynie tradycyjną cytologię szkiełkową, która jest mniej dokładna od szeroko zalecanej cytologii na podłożu płynnym (LBC). Włączenie jej do programu objęto wnioskiem do Ministerstwa Zdrowia. Nowoczesne badanie można wykonać prywatnie (i zwykle jest to zalecane co roku), a jego koszt wynosi ok. 150 zł. Weryfikacja nieprawidłowych wyników cytologii w ramach diagnostyki pogłębionej to badanie zwane kolposkopią, a w razie podejrzeń o infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego – test HPV.

Ochrona przed rakiem szyjki macicy to także szczepienie przeciwko HPV, które zaleca się przed rozpoczęciem aktywności seksualnej przez dziewczynki i chłopców. W Polsce dostępny jest bezpłatny program szczepień przeciwko HPV dla dzieci w wieku 9-18 lat.

Bezpłatne szczepienia przeciwko HPV dla 12- i 13-latków ruszyły 1 czerwca 2023 r. Na rynku dostępne są dwie szczepionki: Cervarix i Gardasil. Od 2 września 2023 r. szczepionka 2-walentna Cervarix przeciw HPV jest bezpłatna dla wszystkich dzieci od 9 do 18. roku życia.

Dzieci w innym wieku niż objęte programem (czyli w wieku 9-11 lat oraz 14-17) mogą zostać bezpłatnie zaszczepione przeciw HPV, jeśli lekarz wystawi e-receptę na 2-walentny Cervarix. Wówczas rodzic realizuje e-receptę w aptece, umawia dziecko na szczepienie bezpośrednio w przychodni POZ i przynosi na nie szczepionkę.

Szczepionka 2-walentna (Cervarix) to szczepionka przeciwko dwóm typom wirusa HPV: 16 i 18. Zapobiega wystąpieniu zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu oraz rakowi szyjki macicy i rakowi odbytu związanych z onkogennymi typami HPV.

Natomiast szczepionka 9-walentna (Gardasil 9) to szczepionka przeciwko dziewięciu typom wirusa brodawczaka ludzkiego, a mianowicie: 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58. Chroni przed zmianami przednowotworowymi narządów płciowych i odbytu, rakiem szyjki macicy, rakiem odbytu oraz dodatkowo przed rozwojem brodawek narządów płciowych (kłykcin kończystych) związanych przyczynowo z zakażeniem określonymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego.

W krajach, które wprowadziły szczepienia przeciw HPV, liczba zakażeń tym wirusem spadła nawet do 90 proc. Szczepiąc się, kobieta zmniejsza o 70 proc. ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy.

Wirus HPV może wywoływać również inne nowotwory u kobiet i mężczyzn. Odpowiada za blisko 100 proc. stanów przedrakowych i rakowych szyjki macicy, 64-100 proc. stanów przedrakowych i nowotworów pochwy, 90 proc. nowotworów odbytu, a także za nowotwory prącia, sromu, jamy ustnej, nosogardzieli, nasady języka, migdałków, gardła, głowy i szyi.

HPV nie jest jednorodny, bo znanych jest niemal 200 jego typów. Główną drogą zakażenia są kontakty seksualne. Infekcje HPV są powszechne, w większości bezobjawowe i przemijające, jednak rak rozwija się z nieubłagalną cżestotliwości i trzeba temu zapobiegać. (PAP)

Aleksandra Kiełczykowska
ak/ mhr/ arz